Zwierzęta od zawsze towarzyszą człowiekowi. Już w czasach prehistorycznych ludzie byli z nimi blisko związani, co potwierdzają prastare malowidła naścienne. Zwierzęta towarzyszące i gospodarskie pełniły i nadal pełnią różne funkcje, a w wielu miejscach są to przede wszystkim funkcje społeczne. Interakcje pomiędzy człowiekiem a zwierzętami opisywane są w literaturze na całym świecie, w wielu językach i w wielu kulturach.
Od drugiej połowy XX wieku obserwuje się wzrost zainteresowania dobrostanem zwierząt domowych i gospodarskich. Społeczeństwo częściej reaguje na przypadki niewłaściwego traktowania zwierząt i promuje ich dobrostan. Studia, kursy i konferencje naukowe, które odbywają się na całym świecie dostrzegają przyszłość w szkoleniu młodych ludzi jako specjalistów od dobrostanu i zachowań zwierząt.
Czym zatem jest dobrostan zwierząt, jak go rozumieć?
Dobrostan zwierząt jest szerokim pojęciem, a dla każdego człowieka może mieć inne znaczenie.
To stan komfortu behawioralnego i fizycznego zwierząt w środowisku w jakim bytują.
Wyróżniamy trzy aspekty związane z dobrostanem zwierząt:
- stan fizyczny i funkcjonowanie;
- stan psychiczny lub umysłowy (emocjonalny);
- możliwość wykonywania naturalnych czynności i życia według naturalnych gatunkowych potrzeb.
Wszystkie te aspekty są ze sobą ściśle powiązane.
Z łatwością jesteśmy w stanie zapewnić zwierzętom godne warunki życia oraz dbać o ich zdrowie fizyczne lecz ich problemy emocjonalne są dla nas wciąż sporym wyzwaniem. Odczuwanie bólu i stresu, pozytywne doświadczenia i komfort to emocje, które uczymy się odczytywać z różnorakimi efektami. Wrażliwość obejmuje zdolność zwierzęcia do odczuwania pozytywnych i negatywnych stanów afektywnych a my jako psychologowie, naukowcy i miłośnicy zgłębiamy tą materię.
Jak ocenić dobrostan, na co zwrócić uwagę i jakimi kierujemy się kryteriami?
Wydaje się, że zrozumienie sposobów umożliwiających zapewnienie dobrostanu zwierząt ułatwia budowanie silnego i trwałego porozumienia zwierzę-człowiek i wzrost świadomości ludzkiej kolejnych pokoleń. Nauka i edukacja, etyka oraz ustawy prawne wyznaczają nam kierunek właściwego holistycznego podejścia do problemu.
Nauka i edukacja: dają możliwość zgłębić naturę poszczególnych osobników. Wiemy zatem czego potrzebują.
Etyka: pozwala nam zrozumieć jak należy je traktować/ z nimi postępować.
Ustawy prawne: nakazują nam jak musimy je traktować.
Istotnymi wyznacznikami których nie możemy pominąć są także kultura z której pochodzimy i w której żyjemy oraz religia często narzucająca nam zasady jakimi zmuszeni jesteśmy się kierować w postępowaniu ze zwierzętami.
Na przestrzeni lat wyodrębniono kryteria oceny dobrostanu:
Pięć Wolności Dobrostanu Zwierząt
- wolność od głodu i pragnienia – poprzez zapewnienie łatwego dostępu do świeżej wody i pokarmu dla zachowania pełnego zdrowia i żywotności;
- wolność od dyskomfortu – poprzez dostarczanie odpowiednich warunków otoczenia w tym schronienia i wygodnego miejsca do odpoczynku;
- wolność od bólu, urazów i chorób – poprzez zapobieganie lub szybką diagnozę i leczenie;
- wolność ekspresji naturalnych zachowań – przez dostarczenie wystarczającej przestrzeni,
odpowiedniego wyposażenia i towarzystwa zwierząt tego samego gatunku;
- wolność od strachu i stresu – przez zapewnienie warunków zapobiegających mentalnemu cierpieniu.
Pięć Wolności Dobrostanu Zwierząt to proste, ale kompleksowe narzędzie, które można wykorzystać do oceny ogólnego poziomu dobrostanu zwierzęcia.
Ocena dobrostanu zwierząt – kto i dlaczego?
Wspomniane kryteria pozwalają nam na ocenę dobrostanu wszystkich zwierząt, towarzyszących, gospodarskich i żyjących w ogrodach zoologicznych. Dobrostan może być określony jako niski lub wysoki. Niski oznacza, że kryteria oceny znacznie odbiegają od założonych standardów, a wysoki, że standardy są zachowane i przestrzegane.
W sytuacjach gdy zachodzi podejrzenie o zachwianiu dobrostanu, aby precyzyjnie określić jego status, sąd, inne służby ścigania bądź organizacje pozarządowe zwracają się z prośbą o wydanie opinii na temat dobrostanu do biegłego sądowego z zakresu dobrostanu i etologii zwierząt. Posiada on specjalistyczną wiedzę, którą musi przekazać w sposób zrozumiały. Sprawdza miejsce zdarzenia, wnikliwie analizuje akta i dowody, następnie z największą starannością sporządza opinie. Doświadczenie i jego wiedza służą sądowi w wyjaśnieniu niezrozumiałych, bądź spornych kwestii. Biegły odpowiada na zadane pytania sądu a opinia musi być napisana w sposób, profesjonalny i rzeczowy.
Opinia biegłego stanowi jeden z dowodów dla sądu i stron procesu. Wybór niewłaściwego biegłego przez sąd może skutkować wydaniem błędnej i łatwej do podważenia opinii. Zatem sąd orzekający powinien dążyć do wyboru najlepszego biegłego, którego kwalifikacje pozwolą wyjaśnić problem. Biegli powołani są przez prezesa Sądu Okręgowego po poprzednim przedłożeniu dokumentów potwierdzających zdobyte wykształcenie i doświadczenie oraz złożeniu przyrzeczenia na okres kadencji. Po skończeniu kadencji należy ubiegać się o kolejną.
Bycie biegłym jest niezwykle odpowiedzialne, gdyż jego opinia może zaważyć na decyzyjności sądu oraz obciążające emocjonalnie ze względu na różnorodność opiniowanych spraw. Mimo to opinia musi być pozbawiona osobistych osądów, musi być obiektywna i jasna dla władz ścigania.
Sprawdź studia podyplomowe “Zoopsychologia” w Wyższej Szkole Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu:
