Kamila ŁUKASIEWICZ
Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu Wydział Studiów Społecznych w Poznaniu
Kierunek Psychologia, studia magisterskie, II rok

Figura ojca w wychowaniu dziecka – aspekt rozwojowy

Spis treści:

Wstęp
Figura ojca na podstawie koncepcji psychologicznych
Figura ojca, a rozwój dziecka w rodzinie
Rozwój intelektualny
Rozwój moralny
Figura ojca a rozwój syna
Figura ojca a rozwój córki
Problemy oraz hipotezy badawcze
Metody, techniki, narzędzia badawcze oraz organizacja badań
Wyniki badań
Zakończenie
Bibliografia

Wstęp

Figura ojca na przestrzeni stuleci nieustannie ulega zmianom. Ateński ojciec rzadko uczestniczył w wychowaniu dziecka, zaabsorbowany był on życiem publicznym i towarzyskim. Od około 7 roku życia, ojciec powierzał opiekę nad synem zaufanej osobie.¹ Ojcostwo było często spychane na dalszy plan, nie było tak silnie nacechowane jak pojęcie matki. Aktualnie zwraca się większą uwagę na rolę ojca w życiu dziecka oraz jego udział w wychowaniu. Co ważne, ojcostwo nie powinno polegać tylko na obecności ojca.² Figura ojca, jest tak samo ważna do prawidłowego rozwoju dziecka w rodzinie, jak figura matki. Ich figury uzupełniają się, tworząc przy tym odpowiednie warunki do rozwoju.³

Figurę ojca można scharakteryzować między innymi za pomocą teorii psychologicznych. Autorka pracy zdecydowała się na zbadanie figury ojca z racji panujących warunków na świecie. Badania do pracy wykonano podczas pandemii SARS-CoV-2, dlatego autorka chciała także zbadać, czy nastąpiły w tej sytuacji zmiany w ilości czasu spędzanego z dzieckiem przez ojców. Autorka chciała również przedstawić rolę, jaką odgrywa ojciec w wychowaniu dziecka. Subiektywnymi pobudkami autorki pracy, w kwestii zajęcia się obranym tematem, jest płeć. Jako kobieta, autorka chciała wiedzieć, jak do tematu figury ojca podchodzą mężczyźni.

Figura ojca na podstawie koncepcji psychologicznych

Erich Fromman, to przedstawiciel nowej psychoanalizy. Podczas procesu kształtowania się figury psychicznej dziecka, dużą uwagę skupia na znaczeniu roli matki oraz ojca. W swoich poglądach bardzo dużo uwagi poświęca miłości matczynej. Uważa on, że ojciec nie ma tak silnego związku biologicznego z dzieckiem, jak matka, która ma bliższy kontakt z ciałem dziecka (dziecko, z jej ciałem również).⁴ Miłość matczyną uznaje za bezwarunkową, ojcowską zaś, za podyktowaną pewnymi, określonymi cechami dziecka.⁵ Miłość ojcowska, to swoistego rodzaju uzupełnienie miłości macierzyńskiej podczas rozwoju społecznego dziecka.

Taka miłość, pozwala dziecku przezwyciężyć swój egocentryzm.⁶ Ojciec nie ma zdolności „danej z natury” kochania swojego dziecka, tylko dlatego, że jest jego. Wynika to z wcześniej wspomnianego braku silnego związku biologicznego. Znaczna część ojców przyjście na świat swojego potomka traktuje pozytywnie, jednak miłość ojcowska jest podyktowana również innymi czynnikami, takimi jak zachowanie dziecka.⁷ Według E. Fromma, miłość ojca do dziecka, jest miłością uwarunkowaną. Ojcowska miłość posiada także negatywne strony, takie jak: zasłużenie na miłość, którą można utracić w momencie, nie spełnienia oczekiwań. Posłuszeństwo jest zaletą, zaś karą za jego brak – strata miłości ojca.⁸ Scharakteryzowany typ miłości ojcowskiej uważany jest za „model idealny”, jednak w nieidealnym, codziennym życiu ciężko jest odróżnić miłość ojcowską od matczynej. Taką miłość ciężko rozróżnić zwłaszcza w rodzinach współczesnych. Podkreślić należy fakt, że dziecko do prawidłowego rozwoju potrzebuje obu rodzaju miłości.⁹

Zygmunt Freud, twórca psychoanalizy, silnie podkreśla rolę ojca przy wychowaniu dziecka. W jego teoriach zauważyć można, że Wielki Praojciec, jak i ojciec w rodzinie, jest filarem w kształtowaniu się postaw moralnych jak i religii wszystkich społeczeństw oraz każdego człowieka z osobna.¹⁰ Rola Wielkiego Praojca w kształtowaniu się moralności, to bardzo zmienne odkrycia Z. Freuda. W pracy Totem i tabu, podejmuje próbę wyjaśnienia ambiwalentnego stosunku do ojca, nacechowanym podziwem a z drugiej strony nienawiścią i lękiem.¹¹ Freud rolę ojca upatrywał w kształtowaniu się postaw moralnych. Rozpatrywał je przy pomocy mechanizmów umożliwiających tworzenie najwyższej warstwy osobowości, inaczej „aparatu psychicznego”. Z czasów Freuda, powszechnym nie był termin „osobowość”. Najwyższą warstwą osobowości było dla niego „ JA IDEALNE” inaczej nazywane nadjaźnią. Aktualnie można ja idealne odnosić do ”SUPEREGO”, które kolokwialnie odnosi się do sumienia. Według Freuda istnieją dwie struktury motywacyjne:

ID: to instynktywicznie, nastawiona na zaspokojenie potrzeb popędowych sfera;
SUPEREGO: to cenzor moralny, nazywany też sumieniem.

Struktury te są przeciwstawne i nieustannie tworzą konflikty przy ustaleniu celów dążeń jednostki. Wyróżnić można trzecią strukturę osobowości, pośrednią

„EGO”. Zadaniem ego jest, łagodzenie id i superego. Im lepiej rozwinięte jest ego, większe jest zintegrowanie struktury osobowości, a konflikty mniejsze.¹² Istotne w procesie kształtowania się sylwetki psychicznej, jest mechanizm Kompleks Edypa i Elektry. Kompleks Edypa dotyczy chłopców, Elektry zaś dziewczynek. Polega on, na odczuwaniu zazdrości do płci przeciwnej (chłopcy do matki, dziewczynki do ojców). Wtedy dziecko odkrywa i przeżywa uraz, że jego rodzic, to też osoba ważna dla drugiego rodzica.¹³

Amerykański socjolog T. Parsons, przyjmuje za korzystne dla rozwoju społecznego i moralnego dziecka istnienie dwóch fundamentalnych funkcji: ekspresyjnej i instrumentalnej. Są to swoistego rodzaju modele układu ról każdego z członków rodziny.¹⁴ Funkcja ekspresyjna, to „umiejętność zespolenia psychicznego członków rodziny, stworzenia atmosfery wzajemnego zrozumienia i życzliwości. Mniej więcej, tego co potocznie ujmuje się jako ciepło rodzinne”.¹⁵ Funkcja instrumentalna – polega na zapewnieniu rodzinie środków do życia również satysfakcjonującego statusu społecznego.¹⁶ W powszechnym modelu podziału ról w rodzinie, to matka przejmuje funkcje ekspresyjne a ojciec, funkcje instrumentalne to tzw. instrumentalny przywódca. Autor uważa taki podział ról za najbardziej korzystny. Jednak istotna jest silna koalicja tych ról- to zapewni dobrą socjalizację dziecka.¹⁷ Figura ojca nabiera ogromnego znaczenia w okresie edypalnym dziecka. Wtedy do zadań ojca należy wpłynięcie na zmianę kierunku zainteresowań erotycznych dziecka z członków rodziny, na osoby pozarodzinne.¹⁸ Do prawidłowego wywiązania się z roli ojca, koniecznym jest jego przekształcenie się z osoby w symbol ojca. Symbol ojca od osoby odróżnia jakiś aspekt doświadczeń reprezentowanych przez danego ojca, będący odbiciem innych aspektów doświadczeń skojarzonych z innymi obiektami oraz postawami.¹⁹

Figura ojca, a rozwój dziecka w rodzinie

Figura ojca jest tak samo ważna do prawidłowego rozwoju dziecka w rodzinie, jak figura matki. Ich figury uzupełniają się, tworząc przy tym odpowiednie warunki do rozwoju.²⁰ Dla prawidłowego rozwoju dzieci, jednym z niezbędnych czynników jest dobry wzorzec mężczyzny i kobiety, którzy razem tworzą zespół.

Pozwala to dzieciom na naukę o podstawowych cechach ludzkich, dzięki czemu, mogą zrozumieć, że każdy, pomimo podobieństw, różni się od siebie i inaczej reaguje na świat. Ojciec jest w procesie wychowania wzorcem męskości. Dzieci uczą się przez naśladownictwo, a ojciec jest wzorem do naśladowania. To pierwszy mężczyzna któremu dziecko ufa, to zaufanie budowane jest od narodzin dziecka.²¹ Ojciec, w zdrowej relacji z dzieckiem, zapewnia najważniejszą potrzebę swojej pociechy, którą jest poczucie bezpieczeństwa.²² Podkreślić należy, że fakt obecności ojca w żadnym stopniu nie narzuca dziecku, jaką drogę ma obrać. Obecność ojca uczy dziecko, jak dokonywać wyborów pomiędzy impulsywnością a racjonalnością, a z czasem pomaga mu stać się dojrzałym członkiem społeczeństwa. Kompletna i odpowiednio funkcjonująca rodzina potrafi w sposób naturalny, niewymuszony i spontaniczny nauczyć dziecko ról pełnionych przez ojca, tym samym tworząc wzorce zachowań na przyszłość.²³

Rozwój intelektualny

Każde dziecko rozwija się według indywidualnego rytmu. Są jednak określone normy rozwoju intelektualnego dziecka. Obecność rodziców może go wspomóc. Rozwój intelektualny nie jest zależny tylko od indywidualnych cech jednostki. Należy również wziąć pod uwagę ukształtowany przez dziecko poziom aspiracji swojego przyszłego życia.²⁴ Ojciec wychowując dziecko, stymuluje zarówno intelektualny, jak i pragmatyczny progres.²⁵ Ojcowie mają ogromny wpływ na rozwój poznawczy dzieci, na szczególną uwagę zasługuje wpływ figury ojca na postać syna.²⁶

Przeprowadzone badania dowodzą, że dzieci, których ojcowie byli zaangażowani w wychowanie, wykazują wyższy iloraz inteligencji od tych dzieci, których ojcowie nie byli aż tak zaangażowani. Co ciekawsze, wyniki utrzymywały się również przy uwzględnieniu różnic socjoekonomicznych. Bazyli Baran, dzięki wynikom badań porównawczych dzieci wychowujących się w rodzinie i w domu dziecka stwierdza, że dzieci z zaspokojoną potrzebą więzi osiągają lepsze wyniki w nauce.²⁷ Jak zauważył Krzysztof Pospiszyl, literatura przedmiotu szeroko opisuje związek pomiędzy figurą ojca wobec dziecka a wynikami w nauce dziecka. Ojcowie z dużym dystansem do swoich córek sprawili, że młode kobiety miały trudności w nauce. U dziewcząt i chłopców z trudnościami w nauce zauważono również, że ich ojcowie w stosunku do swoich dzieci byli dominujący, wymagali bezwzględnego posłuszeństwa oraz dawali dzieciom małą swobodę.

Psycholodzy szkolni na 77. Zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, przedstawili wyniki badań (zachowanie rodziców w oczach studentów). Wynikało z nich, że mężczyźni osiągający bardzo dobre oraz średnie wyniki, swoich ojców uważali za przyjacielskich, nieskłonnych do kontroli oraz wyrażających aprobatę. Z kolei studenci z kłopotami w nauce, swoich ojców uważali za surowych oraz kontrolujących (wtrącających się w nie swoje sprawy).²⁸

Rozwój moralny

Jednym z najważniejszych efektów wychowawczych figury ojca jest wpływ na rozwój moralny dziecka. W mądrości potocznej również można odszukać oddziaływanie rodziców na rozwój moralny dziecka. Przejawia się to między innymi w przysłowiu: „ Jaki ojciec taki syn, jaka matka taka córka”.²⁹ Badania empiryczne, dotyczące wpływu ojca na kształtowanie postaw moralnych, można podzielić na trzy grupy:

Behawioralne aspekty postaw moralnych – monitorowanie poszczególnych czynów moralnych w kategoriach takich, jak: wystąpiło/nie wystąpiło ewentualnie w jakim stopniu wystąpiło. Pomija się motywacyjną stronę działania.
Ocena oddziaływania ojca na budzenie uczuć moralnych – to badania metodą „ odporność na pokusy”.
Kognitywny aspekt moralności – dotyczy roli ojca w rozwoju rozumienia przez dziecko istoty praw moralnych.³⁰

Drugą grupą badań można ocenić tzw. moralność właściwą. To istotna strona moralnego postępowania człowieka. Ciężko ją zbadać badaniami empirycznymi, więc badań tego typu jest bardzo mało. Martin Hoffman, między innymi na postawie analizy zachowań dzieci w wieku szkolnym, stwierdził kilka zmiennych prawidłowości:

Surowe metody wychowawcze ojca korelują z tendencją do zwierzeń u dzieci. Takie zwierzenia, nie są dowodem głębszej wrażliwości moralnej. Są natomiast wskaźnikiem braku dojrzałości i uległości;
Identyfikowanie się dziecka z ojcem (w przypadku chłopców), wpływa na odpowiednie kształtowanie się norm moralnych oraz poczuciu winy w momencie naruszenia takowych norm;
Praktykowanie kar fizycznych oraz ogólne stosowanie siły przez ojca, skutkuje wyłącznie powierzchownym przyswojeniem norm moralnych. Przejawia się to brakiem poczucia winy przy naruszeniu norm jak i brakiem rozumienia drugiego człowieka.³¹

Łagodna postawa wychowawcza ojca z okazywaniem przez niego czułości, stwarza optymalne warunki do ukształtowania się u dziecka emocjonalnych składników wartościowania moralnego.³² M. Hoffman stwierdził w jednej ze swoich publikacji, że nieobecność ojca negatywnie wpływa na rozwój moralny dziecka, szczególnie dotyczy to synów. Mniejsze poczucie winy w przypadku naruszenia norm moralnych oraz mniejsza skłonność do przyjmowania upomnień, charakteryzuje chłopców wychowanych przy nieobecności ojca.³³ Zaskakujące wyniki pozwala zaobserwować trzecia grupa badań (kognitywny aspekt moralności). Konflikty z ojcem w przypadku synów są korzystne przy rozwoju osądu moralnego. Mężczyźni, którzy jako dzieci nie sprzeciwili się ojcu, w dorosłości mają słabo ukształtowane sądy moralne, co skutkuje np. popełnianiem przestępstw. Identyczna sytuacja ma miejsce u kobiet, ale w tym przypadku kształtowaniu norm moralnych służy konflikt z matką.³⁴

Figura ojca a rozwój syna

W książkach autorstwa Claudio Risè możemy przeczytać: „Nie rodzimy się mężczyznami, lecz się nimi stajemy”. Jest to odzwierciedlenie tego, co podkreślają psycholodzy (mężczyzną nie jest się tylko przez przynależność do płci).³⁵

We Włoszech, prekursorem najnowszych badań nad męską tożsamością jest sam Claudio Risè. Bycie mężczyzną w oczach Claudio, to nie tylko stereotypy rozpowszechniane za pomocą mediów. Uważa on, że prawdziwa męskość, jest o wiele bardziej złożona.³⁶ Podkreślić należy, aby chłopcy stali się mężczyznami, potrzebny jest im męski wzorzec. Potrzebują oni mężczyzny, który ich tego nauczy, takie zadanie w rodzinie, należy do ojca.³⁷ Już podczas pierwszych miesięcy życia dziecka, rozpoczyna się proces związany z tożsamością płciową. Przeprowadzone badania dowodzą, że dziecko mające osiemnaście miesięcy już potrafi rozróżnić postacie męskie od żeńskich.³⁸ Figura ojca niemal błyskawicznie interesuje oraz fascynuje syna. Syn jest niemalże nieświadomie wyłapywać podobieństwa (jego do ojca). Dziecko chce zostać zaakceptowane i docenione, przez osobę płci męskiej. Zaangażowanie w proces rozwoju tożsamości płciowej dziecka zależy też od czynników wzmacniający, jest nim np. wrażliwy i uważny ojciec, który akceptuje i docenia dziecko a matka pomaga przy umacnianiu męskiej więzi. Brak takich czynników sprawia, że u dziecka pojawia się osobowość krucha, lękliwa, brak samoakceptacji, niskie poczucie własnej wartości, relacja ze światem zewnętrznym staje się problematyczna. Brak obecności ojców przy synach może skutkować: okazywaniem złości, brak tolerancji, bunt na zasady/nakazy.³⁹ Dojrzały mężczyzna potrafi: kochać, w pełni przeżywać swoje uczucia, przechodzić cierpienie, potrafi i uczy się jak osiągnąć szczęcie swoje czy drugiej osoby. Badania współczesnej psychologii dowodzą, że osoba niepotrafiąca rozpoznać i nazwać swoich uczuć oraz w prawidłowy sposób je przepracować, ma możliwość jedynie w sposób nieadekwatny zmierzyć się z nimi. Depresja czy brutalna agresja, to przejaw nieadekwatnego przepracowania. Nieadekwatne reakcje rzutują na relacje między ludzkie, skutkując poważnymi szkodami. Ojciec jest decydującą figurą w procesie wychowania syna. Potrafi on przekazać synowi umiejętność nazywania uczuć, rozróżniania emocji, mówienia o tym co się czuje i jak sobie radzić z emocjami. To wzór męskości dla syna. Istotne jest, by ojciec często rozmawiał z synem o uczuciach, co jest niestety często pomijane w przypadku synów.⁴⁰ Obecność figury ojca wbrew pozorom wpływa też na odżywianie syna. Jak pokazują niektóre badania statystyczne, ryzyko otyłości u synów jest 2 razy wyższe w przypadku nieobecności ojca w rodzinie, większą tendencje mają synowie mieszkający z matką od tych mieszkających z obojgiem rodziców. Ponadto ojciec z otyłością to czterokrotnie większe ryzyko otyłości syna w przyszłości, ponieważ aktywność fizyczna synów jest proporcjonalna do aktywności fizycznej ojca, a sposób odżywiania ojca wpływa na to jak odżywia się syn.⁴¹

Figura ojca a rozwój córki

Ojciec jest pierwszym mężczyzną w życiu córki, jego brak na którymś etapie rozwoju córki, może wpłynąć negatywnie. Córki wychowywane bez ojców mają niską samoocenę, charakteryzują się niepewnością w relacjach, w przyszłości mogą idealizować figurę ojca, przy czym u przyszłych partnerów poszukiwać kogoś na wzór wyidealizowanego ojca. Skutkuje to rozpadem związku, ponieważ ciężko partnerowi sprostać wymaganym oczekiwaniom.⁴²

Córki po urodzeniu potrafią rozpoznać głos ojca, jest on z reguły głębszy i dźwięczny, niż głos matki. Gdy dorastają, postrzegają ojca jako mądrego i mocnego mężczyznę. Szukając przewodnictwa, córka kieruje się ku ojcu. Chce być kochana i czuć, że ojciec jest z niej dumny. Ojciec powinien okazać dumę z córki, dać jej do zrozumienia, że dobrze o niej myśli. Ona nie wiedząc tego, nie będzie czuła się dobrze z samą sobą. Ojciec jest autorytetem dla córki, dlatego też można wykorzystać ten fakt z rozwagą.⁴³ Tak, jak już wyżej zostało wspomniane, ojciec jest pierwszym mężczyzną w życiu córki. Dlatego dobra relacja ojca z córką, powinna być priorytetem dla ojca. Ich wzajemne relacje, jak i figura ojca (jako wzór mężczyzny), są niejako punktem wyjścia, dla relacji tworzonych w przyszłości z mężczyznami. Ojciec powinien pamiętać, że każda relacja z mężczyzną będzie analizowana przez pryzmat relacji właśnie z nim. Dobre relacje, otwartość ojca, dają większą możliwość córce wybrać partnera, który będzie ją szanował, a ona wykaże nieprzesadzoną ufność do innych mężczyzn. Chłodny emocjonalnie, mało wylewny ojciec skutkować może tym, że córka będzie miała problem z wyrażaniem swoich uczuć w sposób adekwatny.⁴⁴ Zaburzenia odżywiania u dziewczynek, mogą być powiązane z figurą ojca w procesie wychowania. Jest to temat pomijany w kontekście obecności ojca. Bycie piękną w oczach ojca, pozytywne i pełne miłości komunikaty, miłość, akceptacja mogą pomóc córce w rozpoznaniu swojej wartości.⁴⁵

Problemy oraz hipotezy badawcze

Autorka wyróżniła następujące problemy badawcze:

Problem badawczy główny – jaka jest figura ojca w wychowaniu?
Problemy badawcze szczegółowe – czy ojcowie uczestniczą w wychowaniu dzieci? Jaki wpływ mają ojcowie na wychowanie dzieci? Czy ojcowie spędzają czas z dziećmi? Co w tym czasie z nimi robią? Czy dzieci są związane emocjonalnie z ojcem? Czy ojcowie zauważają różnice pomiędzy wychowaniem przez siebie córki a syna.

Autorka wyróżniała następujące hipotezy:

Hipoteza główna – figura ojca jest znacząca w wychowaniu dziecka;
Hipotezy szczegółowe – ojcowie uczestniczą w wychowaniu dziecka, wpływ ojców na wychowanie dziecka jest taki sam, jak matki, ojcowie spędzają z dziećmi czas na różnych aktywnościach, dzieci są mocno związane emocjonalnie z ojcem, ojcowie zauważają różnice pomiędzy wychowaniem córki a syna.

Metody, techniki, narzędzia badawcze oraz organizacja badań

Autorka posłużyła się metodą sondażu diagnostycznego, czyli techniką ankietową. Metoda badawcza miała charakter ilościowy. Narzędziem badawczym wykorzystanym w trakcie przeprowadzenia badań był kwestionariusz ankiety, skierowany do ojców dzieci w wieku od drugiego do osiemnastego roku życia. Ankieta składa się z 12 pytań oraz metryczki. Badania ankietowe przeprowadzono w formie zdalnej. Kwestionariusz ankiety udostępniono 19.01.2021 i to tę datę uznaje się za początek badania. Kwestionariusz ankiety zamknięto 15.03.2021 – tę datę uznaje się za koniec badań naukowych. Uzyskane odpowiedzi w kwestionariuszach poddano analizie statystycznej. Wyniki przeprowadzonych badań zilustrowano w formie tabel. Symbol „*” oznacza, że respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź.

Wyniki badań

Tabela nr 1: Czy ojcowie uczestniczą w wychowaniu dzieci?

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Najliczniej ojcowie wskazali, że do ich obowiązków jako ojca należy udział w wychowaniu dziecka. Następnym licznie wskazywanym obowiązkiem jest dbanie o finanse. Uważam, że udzielane odpowiedzi świadczą o świadomym ojcostwie. Wszyscy ojcowie pomagają w wychowaniu dziecka. Analiza udzielonych odpowiedzi pozwala stwierdzić, że ojcowie w procesie wychowania są obecni, a ich udział nie sprowadza się tylko do zapewnienia dóbr materialnych i źródeł utrzymania rodziny. Zakładana hipoteza: ojcowie uczestniczą w wychowaniu dziecka, potwierdziła się.

Tabela nr 2: Jaki wpływ mają ojcowie na wychowanie dzieci?

O sprawach związanych z wychowaniem dziecka w zdecydowanej większości decyduje oboje rodziców. Świadczy to o równym podejściu do obowiązków wobec dziecka czy spraw związanych z jego wychowaniem. W nielicznych przypadkach, to partnerka/żona decyduje. Prawdopodobnie ma to związek z faktem, że ojciec pracuje i ma ona większą możliwość decydowania w sprawach związanych z wychowaniem dziecka. Mniejszość stanowiły odpowiedzi, że to ojciec decyduje o sprawach związanych z wychowaniem dziecka.

Dla zdecydowanej większości ojców oboje rodziców ma taki sam wpływ na wychowanie dziecka. Rodzice wspólnie decydują jaki obrać kierunek w wychowaniu. Zgodni rodzice mogą stworzyć wspólnie dobre warunki dla odpowiedniego rozwoju dziecka. Wpływ na wychowanie dziecka ma 18% ankietowanych ojców. Dowodzi to temu, że ojcowie uczestniczą w wychowaniu dziecka. Nieliczna grupa ankietowanych ojców wskazała matkę, jako osobę mającą zdecydowany wpływ na wychowanie dziecka. Mniejszość wskazała siebie. Założona hipoteza: wpływ ojców na wychowanie dziecka jest taki sam jak matki, potwierdziła się.

Tabela nr 3: Czy ojcowie spędzają czasz dziećmi? Co w tym czasie z nimi robią?

Zdecydowana większość ankietowanych swój wolny czas spędza z dzieckiem. Świadczy to o tym, że ojcowie swój wolny czas poświęcają dziecku. Równie liczne grono ojców spędza taki czas też na oglądaniu telewizji. 16% ankietowanych spędza czas na uprawianiu sportu. Taka forma spędzania wolnego czasu może pozytywnie wpłynąć na dziecko. Dzieci uczą się przez naśladownictwo i z pewnością chętniej będą aktywni fizycznie. Mniej licznie ojcowie spędzają swój wolny czas na czytaniu. Mniejszość stanowią ankietowani, którzy swój wolny czas spędzają wychodząc ze znajomymi. 7 % ankietowanych spędza swój wolny czas na innych aktywność np. na spacerach, budowaniu różnych rzeczy czy wycieczkach rowerowych.

Większość ojców biorących udział w badaniu spędza z dzieckiem dziennie od 2 do 4 godzin. Taki wynik jest zadowalający, ponieważ w takim czasie ojciec może z dzieckiem stworzyć już bliższą więź. Godzinę dziennie z dzieckiem spędza 17% ojców. Jest to krótki czas, ale jeżeli w 100% poświęcony dziecku, może być z pewnością dobrze wykorzystany. 10% ojców spędza z dzieckiem dziennie mniej niż godzinę. Ten wynik dziwi, biorąc pod uwagę fakt, że 100% ojców bierze udział w wychowaniu dziecka. 4% ojców spędza z dzieckiem powyżej czterech godzin dziennie. Taka ilość czasu pozwoli ojcom na bliższe poznanie dziecka a dziecku na poznanie ojca. Wspólnie spędzony czas pozwoli im na pogłębienie więzi.

Najliczniej ojcowie spędzają czas z dzieckiem na zabawie, jest to dobra i rozwijająca forma spędzania czasu. Dzięki zabawie dzieci mogą szybciej nauczyć się nowych rzeczy czy umiejętności. Równie licznie ojcowie czas z dziećmi spędzają na edukacji. Dobrze, że ojcowie nie tylko bawią się z dziećmi. Tyle samo ojców spędza czas z dzieckiem na czytaniu i na czynnościach związanych z higieną. Nieliczni ojcowie spędzają czas z dzieckiem na karmieniu. Te wyniki pozwalają przełamać wiele stereotypów na temat spędzania czasu ojca z dzieckiem i jego roli w wychowaniu dziecka. Analizując udzielone odpowiedzi założona hipoteza: ojcowie spędzają z dziećmi czas na różnych aktywnościach znajduje swoje potwierdzenie.

Tabela nr 4: Czy dzieci są związane emocjonalnie z ojcem?

Zdecydowana większość ankietowanych uważa , że dziecko gdy ma problem bądź jest smutne w równym stopniu zwraca się do ojca, jak i matki. Jest to wynik świadczący o równym zaufaniu do rodziców. Według 23% ankietowanych dziecko takiej sytuacji zwraca się do mamy. Może być to spowodowane ilością czasu jaką ojcowie spędzają z dzieckiem. Tylko 5% ojców wskazało siebie, jako osobę do której przychodzi dziecko gdy ma problem bądź jest smutne. Dowodzi to o dobrej relacji dziecka z ojcem, dziecko ufa ojcu i czuje się przy nim bezpiecznie.

Zdecydowana większość ojców, bo aż 82% słyszy od swoich dzieci o kłopotach, problemach czy strachu. Jest to wysoki wynik i świadczy o bliskiej racji łączącej dziecko z ojcem, dziecko ufa ojcu, czuje się przy nim bezpiecznie. Wie, że może na niego liczyć. Tylko 18 % ojców nie słyszy od swoich dzieci o kłopotach, problemach, strachu.

Według większości ojców, dziecko jest z nimi silnie związane emocjonalnie. Świadczy to o zdrowej i bliskiej relacji. Aż 42% ojców uważa, że dziecko jest tak samo związane z nim, jak z mamą. Świadczy to o tym, że rodzice są sobie równi. Poświęcaj odpowiednią ilość czasu dziecku. Tylko 5% ankietowanych uważa, że dziecko jest słabo związane emocjonalnie z dzieckiem. Wpływać mogą na to różne czynniki np. wiek dziecka, płeć dziecka czy ilość spędzanego czasu. Analizując udzielone odpowiedzi założona hipoteza: dzieci są mocno związane emocjonalnie z ojcem, znajduje swoje potwierdzenie.

Tabela nr 5: Czy ojcowie zauważają różnice pomiędzy wychowaniem przez siebie córki a syna?

Większości ankietowanym sprawia trudność określenie, czy inaczej wychowują dzieci różnej płci. Wynikać to może z kilku czynników takich jak: posiadanie jednego dziecka, posiadanie dzieci tej samej płci, dzieci o małej różnicy wiekowej oraz to, że matka bierze większy udział w wychowaniu dziecka/dzieci. Ciekawe, że 31% ankietowanych ojców inaczej wychowuje dzieci o różnej płci. Uważają, że każda płeć potrzebuje innego podejścia. Są to moim zdaniem ojcowie, bardzo świadomi swojej roli i procesów zachodzących podczas wychowania. Dzieci takich ojców, mają zapewnione jak najlepsze warunki do rozwoju. Tylko 22% ojców nie wychowuje inaczej dzieci o różnej płci.

Zdecydowana większość ojców kupuje dzieciom zabawki według zainteresowania dziecka. To bardzo dojrzałe i niestereotypowe podejście, pozwala dzieciom rozwijać swoje zainteresowania. Okazało się, że 15% ojców kupuje zabawki przypisane do danej płci. Nie ma w tym nic złego, o ile nie przybiera to formy radykalnej. Tylko 7% ankietowanych nie kupuje dzieciom zabawek przypisanych do danej płci. To również ciekawy wynik, ponieważ odpowiedź jest zbliżona do tej najczęściej wybieranej. Założona hipoteza: ojcowie zauważają różnice pomiędzy wychowaniem córki a syna, potwierdziła się.

Tabela nr 6: Charakterystyka badanych ze względu na wiek i miejsce zamieszkania.

Udział w badaniu wzięło 55 mężczyzn. Najmłodszy ankietowany miał 27 lat, najstarszy 52 lata. Najbardziej liczną grupą byli ojcowie w wieku 52 lat.

Najwięcej ankietowanych zamieszkuje tereny wiejskie, najmniej mieszka w osiedlach podmiejskich. Warto zaznaczyć, że ankietowani mieszkają w Gminie Dopiewo.

Tabela nr 7: Charakterystyka badanych ze względu na ilość posiadanych dzieci, płci dzieci oraz wieku.

Większość ankietowanych ma dwoje dzieci. Ankietowani równie często wskazują, że posiadają 1 dziecko. Jeden badany ojciec wskazał, że ma pięcioro dzieci. Najmłodsze dziecko ankietowanych ojców miało 1 miesiąc, najstarsze 19 lat. Najwięcej ojców ma dziecko w wieku trzech lat.

Zakończenie

Analiza literatury przedmiotu oraz przeprowadzone badania potwierdziły postawioną hipotezę główną: figura ojca jest znacząca w wychowaniu dziecka. W procesie wychowania dziecka ojciec jest tak samo ważny, jak matka. Jego obecność korzystnie wpływa na przyszłość dziecka. Synowie obecnych ojców mogą poprzez obserwację „wzorca męskości” uczyć się, jak zachowuje się mężczyzna oraz jak ważne jest rozmawianie o emocjach. Z kolei ojcowie nieobecni bądź nieprawidłowy „wzorzec męskości” negatywnie wpływa na rozwój syna. Obecność ojca w procesie wychowania córki jest ważna, ponieważ to, jak wcześniej wspomniałam, „pierwszy mężczyzna” w jej życiu. Jest on dla niej bohaterem.

Ojciec pokazujący, że akceptuje córkę, buduje jej poczucie wartości, co jest ważne dla jej przyszłego funkcjonowania. Być może dobre relacje córki z ojcem pozwolą jej w przyszłości wybrać odpowiedniego partnera. Nie od dziś wiadomo, że podświadomie kobiety wybierają mężczyzn podobnych do ojca. Nieobecny ojciec w życiu córki spowoduje idealizowanie mężczyzn, przez co będzie jej w przyszłości trudno stworzyć i utrzymać relacje.

¹ S. Kot.: Historia wychowania. Tom 1., Warszawa 2010, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, s. 55-57.
² I. Janicka, H. Liberska: Psychologia rodziny, Warszawa 2014, PWN, s. 249.
³ https://parenting.pl/rola-ojca-w-wychowaniu-dziecka (pobrano: 26.02.2021 r.).
⁴ K. Pospiszyl: Ojciec a wychowanie dziecka, Warszawa 2007, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, 27-30.
⁵ Tamże, s. 27.
⁶ Tamże, s. 29-50.
⁷ K. Pospiszyl, op. cit., s. 30.
⁸ Tamże, s. 31.
⁹ Tamże, s. 32.
¹⁰ Tamże, s. 12.
¹¹ Tamże, s. 12-13.
¹² Tamże, s. 13-14.
¹³ Tamże, s. 15.
¹⁴ Tamże, s. 22.
¹⁵ K. Pospiszyl, op.cit., s. 22.
¹⁶ Tamże, s. 22.
¹⁷ Tamże, s. 22.
¹⁸ Tamże, s. 23.
¹⁹ Tamże, s. 24.
²⁰ https://parenting.pl/rola-ojca-w-wychowaniu-dziecka (pobrano 26.02.2021 r.).
²¹ http://pedkat1.cal24.pl/images/czasopisma/po6/o612.pdf (pobrano 26.02.2021 r.).
²² http://pedkat1.cal24.pl/images/czasopisma/po6/po612.pdf (pobrano 26.02.2021 r.).
²³ L. Huber.: Nowe sieroctwo społeczne – europejski ojciec nieobecny, w: „Postawy rodzicielskie współczesnych ojców” pod red. M. Kujawskiej, L. Huber, Poznań 2010, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, s. 129-137.
²⁴ K. Pospiszyl, op.cit., s. 135.
²⁵ L. Huber, op.cit., s. 129-137.
²⁶ https://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=630 (pobrano: 26.02.2021 r.).
²⁷ https://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=630 (pobrano: 26.02.2021 r.).
²⁸ Tamże, s. 140-141.
²⁹ Tamże, s. 128.
³⁰ Tamże, s. 128-129.
³¹ Tamże, s. 131.
³² Tamże, s. 131-132.
³³ Tamże, s. 132.
³⁴ K. Pospiszyl, op.cit., s. 132-133.
³⁵ A. Vanni.: Ojcowie obecni – dzieci szczęśliwe, Poznań 2012, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze 2012, s. 147.
³⁶ Tamże, s. 147.
³⁷ Tamże, s. 148.
³⁸ Tamże.
³⁹ A. Vanni., op. cit., s. 148-149.
⁴⁰ Tamże, s. 151-152.
⁴¹ Tamże, s. 156.
⁴² http://pppp.pajeczno.pl/wplyw-ojca-na-zycie-corki/ (pobrano 13.03.2021 r.).
⁴³ M. Meeker.: Mocni ojcowie, mocne córki. 10 sekretów ojcostwa., Kraków 2012, Wydawnictwo M, s. 56.
⁴⁴ M. Meeker, op.cit., s. 79.
⁴⁵ A. Vanni., op. cit., s. 125-127.

Bibliografia

Huber L.: Nowe sieroctwo społeczne – europejski ojciec nieobecny, w: „Postawy rodzicielskie współczesnych ojców” pod red. M. Kujawskiej, L. Huber, Poznań 2010
Kot S.: Historia wychowania. Tom 1, Warszawa 2010.
Meeker M.: Mocni ojcowie, mocne córki. 10 sekretów ojcostwa, Kraków 2012. Pospiszyl K.: Ojciec a wychowanie dziecka, Warszawa 2007.
Vanni A.: Ojcowie obecni- dzieci szczęśliwe, Poznań 2012. https://parenting.pl/rola-ojca-w-wychowaniu-dziecka (pobrano 26.02.2021 r.).
http://pedkat1.cal24.pl/images/czasopisma/po6/po612.pdf (pobrano 26.02.2021 r.).
https://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=630 (pobrano 26.02.2021 r.).
http://pppp.pajeczno.pl/wplyw-ojca-na-zycie-corki/ (pobrano 13.03.2021).

Strefa pedagogikiStrefa pedagogiki